Historia Janowa Lubelskiego

Tereny rejonu janowskiego mają stare tradycje osadnicze. Najstarszymi osiedlami, które weszły w skład rejonu, były: Biała i Dzwola. Historia Janowa wywodzi się właśnie od wsi Biała, której nazwa wymieniona została w kronice halicko-wołyńskiej w roku 1245 z okazji stoczonej tu walki przez księcia Wasyla Romanowicza. Fakty zawarte w tej kronice świadczą też o tym, że w tym okresie istniała droga handlowa z Rusi do Zawichostu i Sandomierza biegnąca południowymi krańcami Roztocza i wyżyny Lubelskiej, na pograniczu z Kotliną Sandomierską. Wiadomo, że już w XIV w. w Białej istniała parafia, ponieważ w 1325 r. płacono świętopietrze do Rzymu. Wieś ta wchodziła w skład włości gorajskiej, stanowiąc własność królewską. W 1377 r. król Ludwik Węgierski za zasługi dla kraju ofiarował te dobra braciom Dymitrowi i Iwanowi z Klecia. W drodze przeróżnych sukcesji dobra gorajskie przeszły w XVI wieku w ręce Stanisława z Górki, a po jego śmierci ich właścicielem został wojewoda poznański Paweł Trojanowski. To od niego w 1596 r. obrzeże włości wykupił kanclerz Jan Zamoyski i odtąd aż do drugiej wojny światowej dzieliły one los stworzonej przez niego Ordynacji.

W 1640 r. na gruntach wsi Biała erygowane zostało miasto prywatne, które przyjęło nazwę Biała. Powstało ono na mocy przywileju króla Władysłwa IV wydanego 21 lipca 1640 r. Katarzynie z Ostogskich Zamoyskiej - wdowie po drugim z kolei ordynacie Tomaszu Zamoyskim, sprawującej wtedy zarząd dóbr w imieniu młodocianego syna Jana, zwanego Sobiepanem. Tenże Jan Zamoyski na mocy przywileju króla Jana Kazimierza z 10 kwietnia 1653 r. zmienił dotychczasową nazwę Biała na Janów. Miasto mimo zniszczeń spowodowanych wojnami w XVII w. i dwukrotnym pożarom w XVIII w. rozwijało się jako ośrodek handlowy i rzemieślniczy. W 1816 r. stało się także centrum administracyjnym regionu jako siedziba władz obwodu zamoyskiego, a od 1867 r. władz powiatowych.

Rozwój miasta zahamowały rozbiory. W wyniku III rozbioru Polski Lubelszczyzna została włączona wraz z Janowem do Austrii. Taka sytuacja trwała do maja 1809 r., kiedy w wyniku wyprawy księcia Józefa Poniatowskiego Janów został włączony do Księstwa Warszawskiego. Po kongresie wiedeńskim miasto znalazło się w granicach Królestwa Polskiego.

I wojna światowa przyniosła rosyjsko - austriackie fronty także na linii Janów - Frampol. Spowodowały one wielkie zniszczenia, które powiększyły się jeszcze podczas walk w 1915 r. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę miasto Janów z trudem podniosło się z ruin i zgliszcz. W latach 30-tych Ordynacja Zamoyskich, wychodząc naprzeciw potrzebie odbudowy gospodarczej, część swoich dóbr oddaje na własność mieszkańcom Janowa i okolic.

We wrześniu 1939 r. rejon Janowa był terenem walk i przegrupowań dużych jednostek Wojska Polskiego. W walkach wrześniowych Janów niemal doszczętnie zniszczony nalotami niemieckimi, a także na skutek walk toczonych w samym mieście. Zginęło wówczas 350 jego mieszkańców, a ponad 1500 zostało rannych. W czasie okupacji Ziemia Janowska znalazła się w obrębie Generalnego Gubernatorstwa. W powiecie janowskim szybko zawiązała się konspiracja oparta początkowo na strukturze POW, która później weszła w skład ZWZ, a następnie AK. Rozwinęły działalność organizacje konspiracyjne związane z przedwojennym ruchem narodowym i ludowym.

Lasy Janowskie niemal od początku okupacji stały się bazą i miejscem działania, początkowo luźnych, a później zorganizowanych oddziałów podporządkowanych AK, NOW, BCH, NSZ. Od 1942 r., szczególnie zachodnia część Lasów Janowskich, stała się bazą dla partyzantów związanych z ruchem komunistycznym. Mimo prowadzonych akcji wojskowo-policyjnych, pacyfikacji śródleśnych osad, egzekucji i terroru, Niemcy nigdy nie zdołali zapanować nad terenami Równiny Biłgorajskiej. Wyrazem ich bezsilności było przeniesienie, ze względów bezpieczeństwa, siedziby powiatu Janowa do Kraśnika. Od początku 1944 r. obok partyzantów polskich, coraz większą aktywność zaczęły przejawiać radzieckie grupy dywersyjne i wywiadowcze działające na zapleczu zbliżającego się frontu wschodniego. Dowództwo niemieckie dla zabezpieczenia tyłów swoich walczących żołnierzy przeprowadziło akcję pod kryptonimem Sturmwind, której celem było oczyszczenie terenów Puszczy Solskiej z partyzantów. Kulminacyjnym punktem pierwszego etapu tej akcji były bitwa pod Szklarnią 13 VI i bitwa na Porytowym Wzgórzu 14 VI 1944 r. Janów został wyzwolony 27 lipca 1944 r.

Po zakończeniu wojny Ziemia Janowska znalazła się w południowej części województwa lubelskiego. 1 I 1956 r. przywrócono powiat janowski. Rozwój miasta następuje w latach 70-tych. W dużej mierze jest to zasługa utworzenia zalewu i budowy obiektów pełniących rolę ośrodka wypoczynkowego. W nowym układzie administracyjnym po 1975 r. Janów znalazł się w granicach woj. tarnobrzeskiego. W nowym województwie Janów był największym miastem po prawej stronie Sanu.

Monika Koguc
("Historia Szpitalnictwa W Janowie Lubelskim Po II Wojnie Światowej W Latach 1945-1998")